Çocukken yaz tatilleri sonsuza kadar sürecek üzere görünürdü ve iki tatil ortasındaki bekleme mühleti güya Travesti bir sonsuzluk üzere gelirdi Pekala neden büyüdüğümüzde vakit süratle geçiyor üzere geliyor ve haftalar aylar ile mevsimlerin tümü birbirine karışıp baş döndürücü bir süratle gözden kayboluyor
Saatler ve takvimlerdeki saatlerin Antalya Travesti günlerin ve yılların kronolojik geçişi sabit ve ölçülebilir bir olgudur Yeniden de vakit algımız meşgul olduğumuz faaliyetlere yaşımıza ve hatta ne kadar dinlendiğimize bağlı olarak daima değişir
Aslında vaktin izafî Bursa Travesti olduğunu esasen biliyoruz Bir cismin suratı arttıkça o cismin deneyimlediği vakit azalır Örneğin ışık suratının 99’uyla giderseniz sizin 1 saniye olarak deneyimlediğinizi Dünya’da sabit duran arkadaşınız 6 saniye olarak tecrübeler Natürel bu tıp bir tecrübe pek mümkün değil zira kütleli cisimleri ışık suratına yahut ona çok yakın suratlara çıkarmak çok yüksek güç gerektiren bir iş Kütleli bir cismi ışık suratına yaklaştırmak güç olsa bile mümkün örneğin CERN’deki Hadron Çarpıştırıcısı üzere hızlandırıcılarda protonlar üzere kütleli fakat ufacık cisimler kullanılıyor ve ışık suratının 99 9999991’ine kadar ulaştırılabiliyor Bu süratte proton için vakit bizimkinden 7500 kat yavaş akıyor Yani o protonun 1 saniyeyi deneyimleyebilmesi için Dünya’da 2 saat geçmesi gerekiyor
Ama durun bahsimiz fizikî vakit genişlemesi değil Vaktin farklı aktığını deneyimlemek istiyorsanız kendinizi ışık suratına çıkarmanıza da gerek yok Şayet yaşlanıyorsanız sizin için vakit hızlanıyor demektir Aslında bu görelilikte olan üzere bir hızlanma değil zira örneğin yeni doğmuş bir bebekten farklı bir fizikî vakit deneyimlemiyorsunuz Sonuçta 1 saniye kim olursanız olun sizin için de bebek için de birebir Spesifik bir sezyum atomunun titreşim sayısına bağlı olarak belirlenen bir vakit aralığı Fakat birebir 1 saniye sizin zihninizde o bebeğinkinden çok daha süratliymiş üzere algılanıyor İşte bu yüzden
Her Şeyi Hatırlamak İster Miydiniz Tekrar Düşünün
Görünüşte hızlanmış olan bu vakit seyahati yetişkin hayatlarımızı ergin sorumluluklar ve dertler doldurmamızın bir sonucu değil Aslında araştırmalar algılanan vaktin yaşlı beşerler için daha süratli hareket etmesinin hayatlarımızı meşgul ve ivedi hale getirdiğini gösteriyor
Yaşlandıkça Vakit Neden Daha Süratli Akıyor
Metabolizma Hızı
Bunun neden bu türlü olduğunu tam olarak bilmiyoruz lakin birkaç farklı hipotez bulunuyor Bunlardan biri biyolojik saatimizle ilgili Biz büyüdükçe metabolizmamız kalp atışlarımız ve nefes alışımız yavaşlıyor Hakikaten de mesela bir çocuktan ve bir yetişkinden gözlerini kapatmasını isteyin ve tam 1 dakika geçtiğini düşündüğü vakit size haber vermesini söyleyin Çocuklar gerçekte yaklaşık 40 saniye geçtikten sonra çoktan 1 dakikanın geçtiğini söylemeye meyilliler Yetişkinler ise 60 70 saniye kadar geçtikten sonra Yani metabolizma yavaşladıkça vakit algısı hızlanıyor
Bu işte bir yanılgı var üzere değil mi Çocuklar 40 saniyeyi 1 dakika zannediyorlar yetişkinler ise 70 saniyeyi E o vakit çocuklar için vakit daha süratli geçiyor diyebilirsiniz Ancak değil Zira fizikî olarak vakit birebir bizimse o vakit diliminde ne kadar şuurlu ve bilişsel tecrübe yaşadığımız vakit algımızı belirliyor
Bunu şöyle düşünün Her bir hücrenizdeki her bir süreç mesela beyninizin yaptığı her bir süreç sizin fizikî vakti o kadar yakından takip etmenizi sağlıyor Biyokimyasal işlevler yavaşladıkça fizikî olarak akan vakit ile daha desenkronize hale geliyoruz Bunu bir metronom üzere düşünebilirsiniz Fizikî vakit 1 2 3 diye nizamlı olarak akıyor Lakin yaşlandıkça sizin biyokimyasal uyarıcılarınız o kadar yavaşlıyor ki 1 saniyeden sonra 3 saniyeyi algılıyorsunuz 2 saniye hiç yok üzere geliyor Bunu adeta o saniyeler ortasında biyokimyasal olarak uyuyakalmak üzere düşünebilirsiniz Birkaç saniye sonra Hah diye uyandığınızda vakti fark edip Aaa vakit ne süratli akıyor diyorsunuz
Tabii 1 2 saniye üzere mühletleri abartarak söylüyoruz olağanda bu kayma milisaniyeler seviyesinde oluyor lakin uzun yıllar içinde bunlar birleşerek manalı seviyede bir hızlanmış vakit algısı na karşılık geliyor Buna karşılık çocukların kalpleri daha süratli atıyor metabolizmaları daha süratli çalışıyor ve bu nedenle fizikî vakti daha senkronize ve eksiksiz olarak deneyimliyorlar Bu da vaktin daha yavaş aktığı hissine sebep oluyor
Yeni Bilgi Miktarı
Bunu daha yeterli anlamak için çok misal bir öbür hipoteze bakabiliriz Buna nazaran algıladığımız vakit akışı kavradığımız yeni bilgi ölçüsüyle alakalı Küçükken beynimiz her şeyi çok süratli işliyor zira bir dolu yeni bilgiyle karşılaşıyoruz Beyindeki bu muhteşem uyarılma hali fizikî olarak akan vakti çok daha yakından deneyimlememizi sağlıyor Büyüdükçe beynin uyarımı azalmaya başlıyor Zira tanıdığımız yüzlere bakıyoruz tanıdığımız yerlerde ömrümüzü geçiriyoruz aşina olduğumuz işler yapıyoruz Bu sırada beyin adeta küçük küçük uyuklayabiliyor Bu da iki farkındalık ortası vaktin çok süratli aktığını düşünmemize neden oluyor
Tehdit Altında Ağır Çekim Hissi
Hatta bu hipotez yetişkin biri hayatını tehdit edecek bir olayla karşılaştığında neden her şeyi ağır çekimde akıyor gibi hissettiğini de açıklar O ölümcül tehdit yepisyeni bir sorun olduğu için beynimiz alışageldiği yavaş akıştan çıkarak her bilgiyi anlık olarak işlemeye çalışır ve bir anda o alışageldiği süratli akan vakit sisteminden çıkıp her bir milisaniyeyi tecrübeler hale gelir Bu da vakit yavaş akıyormuş üzere hissetmemizle sonuçlanır
Hatta uzmanlar bu vakit algısını etkileyen molekülün nöronlar ortası bilgi iletimini sağlayan dopamin olduğunu düşünüyorlar 20 yaşını geçtikten sonra dopamin salgısı yavaş yavaş azalıyor ve vakit daha süratli akıyormuş üzere tecrübeleniyor Yani akan vakitle ne kadar senkronize iseniz vakit o kadar daha süratli değil o kadar daha yavaş akıyor üzere geliyor
Duke Üniversitesi makine mühendisliği profesörü Adrian Bejan ın European Review mecmuasındaki bir makalesi değişen vakit algılarının gerisindeki fiziği açıklıyor ve yılların neden yaşlandıkça uçup gittiğini ortaya koyuyor Bejan temelde fizik unsurlarının her şeyi açıklayabileceğine inanıyor Fizikteki akış unsurlarının iktisat üzere soyut kavramların hareketini nasıl dikte ettiği ve açıkladığı hakkında kapsamlı yazılar yazdı En son makalesinde insan zihninin mekaniğini ve bunların vakit anlayışımızla nasıl bağlantılı olduğunu inceleyerek yaşlandıkça değişen zihinsel algımız için fizikî bir açıklama sunuyor
Sonuca ulaşmak için vakit vizyon biliş ve zihinsel sürece üzerine bir dizi alanda evvelki çalışmaları gözden geçiren Bejan a nazaran deneyimlediğimiz vakit zihinsel uyaranlarda algılanan değişiklikleri temsil ediyor Gördüklerimizle alakalı Fizikî zihinsel görüntü sürece mühleti ve aldığımız imgelerin suratı değiştikçe vakit algımız da değişir Ve bir manada her birimizin dinlenme ölçüsünden ve başka faktörlerden etkilenen saatler ve takvimlerde geçen saatler günler ve yıllar ile ilgisi olmayan kendi zihin zamanımıza sahibiz Bejan Quartz a bu özel mercekten vaktin geçişine bakan birinci kişi olduğunu söylüyor lakin vardığı sonuçlar vaktin geçişi ile ilgili fizikî ve zihinsel süreçleri inceleyen öbür bilim adamlarının bulgularına dayanıyor
Şimdiki vakit geçmişten farklıdır zira zihinsel bakış değişmiştir birinin saati çaldığı için değil Canlı ve cansız tüm akış sistemlerini birleştiren saat zamanı ölçülebilir Tüm saatler duvar saatleri ve çan kulelerinde gündüz gece dönemi 24 saattir Lakin fizikî vakit zihin vakti değildir Sizin algıladığınız vakit ile öbürleri tarafından algılanan vakit tıpkı değildir
Beynin karşılaştığı ve düzenlediği zihinsel imgelerin sayısı yaşlandıkça beynimizin durumu ile ilgilidir Yaşlandıkça görme beyin karmaşıklığı ve daha sonraki hayatta bilgiyi ileten yolların bozulması dahil olmak üzere çeşitli dönüştürücü fizikî özellikler nedeniyle zihinsel imajlardaki değişikliklerin algılanma suratı azalır Ve manzara işlemedeki bu değişim vaktin hızlandığı hissine yol açar
Bu tesir sakkadik göz hareketi ile ilgilidir Sakkadlar saniyede birkaç sefer meydana gelen bilinçsiz sarsıntı gibisi göz hareketleridir Sakkadlar ortasında gözleriniz sabitlenir ve beyin aldığı görsel bilgiyi işler Bütün bunlar sizin tarafınızdan rastgele bir gayret sarf edilmeden bilinçsizce gerçekleşir İnsan bebeklerde bu müddetler yetişkinlerden daha kısadır
Bejan uyaranların işlenmesi ile vaktin hızlandığı duygusu ortasında karşıt orantılı bir münasebet olduğunu söylüyor Bu nedenle gençken ve birçok yeni uyaranla karşılaştığınızda vakit aslında daha yavaş geçiyor üzere görünüyor Yaşlandıkça zihinsel manzaraların üretimi yavaşlar ve vaktin daha süratli geçtiği hissini verir Yorgunluk ayrıyeten sakkadları tesirler bu göz hareketlerinde çapraz sinyallere yol açan örtüşmeler ve duraklamalar yaratır Yorgun beyin birebir anda görsel bilgiyi görmeye ve anlamlandırmaya çalışırken bilgiyi tesirli bir formda aktaramaz Bunları başka ayrı yapmak için tasarlanmıştır
Sporcuların yorgun olduklarında performanslarının düşmesine yol açan şey budur Sürece güçleri karışır ve zamanlama algıları bozulur Yeni durumları göremez yahut süratli reaksiyon veremezler
Zamanın algılanan geçişindeki başka bir faktör de beynin nasıl geliştiğidir Beyin ve beden daha karmaşık hale geldikçe ve daha fazla nöral ilişki oluştukça bilginin seyahat ettiği yollar giderek daha karmaşık hale geliyor Bejan a nazaran bir ağaç üzere dallanıyorlar ve işlemedeki bu değişiklik vakit tecrübemizi etkiliyor
Son olarak yaşlandıkça beyin bozulması algıyı tesirler Örneğin yaşlı insanlarda sakkadik göz hareketleri çalışmaları daha uzun gecikme müddetleri göstermektedir Beynin görsel bilgiyi sürece mühleti uzar bu da yaşlıların karmaşık sorunları çözmesini zorlaştırır Bejan daha yavaş gördüklerini lakin vaktin daha süratli geçtiğini hissettiklerini savunuyor Tekrar de büsbütün vaktin tutsağı olmadığımızı belirtiyor Saatler sıkı bir formda işlemeye devam edecek takvimde günler geçecek ve yıllar daha da süratli geçecekmiş üzere görünecek
Kaynak evrimagacı com