“Matematikte bir şeyleri asla anlamazsın, yalnızca onlara alışırsın.”
John von Neumann
Gençlik heyecanıyla bir biçimde her şeyin yoluna gireceğini bu türlü bir afetle adıyaman escort bir daha yüzleşmeyeceğimizi düşünüyordum Lakin düşündüğüm üzere olmadığını o günden bugüne şahit olduğum tüm siyasi ve ekonomik krizlerin yanında bu zelzeleyle bir sefer daha gördüm
6 Şubat 2023 te Türkiye afyonkarahisar escort saatiyle 04 17 de ve 13 24 te Kahramanmaraş ta meydana gelen 7 7 ve 7 6 büyüklüğündeki Cumhuriyet tarihinin en büyük doğal afeti olarak nitelendirilen sarsıntılarda enkaz altında 50 agri escort bin civarı 1999 sarsıntısında her ne kadar 20 bine yakın insanın öldüğü resmi kayıtlara geçmiş olsa da o gün olduğu üzere bugün de enkaz altında kalanlara ait kesin bir sayı vermek maalesef mümkün değil insanımızı kaybettiğimizi bir o kadar insanımızın da hala cesedine ulaşılamadığı için şimdi bu sayıya dahil edilmediğini görünce işte o günleri yine hatırladım
Hepimizin bildiği üzere zelzelenin çabucak akabinde genel çerçeveyi çizmek niyetli 1999 sarsıntısıyla niteliksel açıdan emsal bilgiler gündeme geldi
Depremden etkilenen 11 vilayet ve etrafının nüfusu 14 milyondu bu Türkiye nüfusunun yüzde 16 sına tekabül ediyordu Türkiye çalışan nüfusunun yüzde 11 i bu bölgede yaşıyor ve bunlar ulusal gelirin yaklaşık 10 da 1 ini üretmekteydiler Türkiye deki işletme sayısının yüzde 10 u bu bölgedeydi ve Türkiye ihracatının yüzde 13 ü bu bölgeden yapılıyordu Afetin etkilediği 11 ilin toplam ticaret hacmi ise 22 milyar doları buluyordu
Bu datalar daha da çeşitlendirilebilirse de zelzelenin yarattığı dışsallıkla ülkedeki tüm sosyo ekonomik yapının neredeyse yüzde 20 sini direkt etkilediğini söyleyebiliriz Lakin afetin yarattığı ekonomik yıkımın boyutunu gösteren sayılar her halükârda korkutucu boyutlara ulaşmaktaydı Birebir 1999 sarsıntısı sonrasında olduğu üzere sayılar konuşmaya başladıkça yük daha da ağırlaştı
Ortaya konan sayılar bir enkaz misali
Şöyle ki sarsıntıdan 40 gün sonra Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından duyurulan Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Raporu na nazaran sarsıntının yol açtığı felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün 2 trilyon lira yaklaşık 103 6 milyar dolar seviyesinde olduğu varsayım edildi Bu sayı 1999 zelzelesi için 41 milyar dolardı Bu büyüklüğün 2023 yılı ulusal gelirinin yaklaşık yüzde 9 una ulaşabileceği öngörüldü Sarsıntı bölgesine yapılan takviye gayeli yapılan harcamalar sonucu ulusal gelir azalması nedeniyle toplam 351 milyar liralık kayıp oluşacağı kestirim ediliyor bunun yanı sıra afetin bütçe açığında yüzde 2 artış ile enflasyon oranında yaklaşık yüzde 5 puan yükseliş tesiri yapması bekleniyordu
Deprem sonrası bölge ekonomilerinin göç ve yetişmiş işgücü kaybı nedeniyle yaşayacağı beşeri sermaye kaybı da işin cabasıydı Resmi merciler tarafından söylem edilen bu sayılara enkaz altında kalan servetlerin ikmali tekrar inşası gereken binalar Depremin Türkiye iktisadı üzerindeki en önemli
yükünü, yüzde 54,9 oranıyla konut hasarı oluşturmaktaydı. Yıkık ya da ağır hasar gördüğü tespit
edilen yaklaşık 400 bin konut sayısı baz alınarak kelam konusu mali kıymet 1 trilyon 73 milyar lira, yaklaşık 57 milyar dolar olarak hesaplandı)havalimanları yollar altyapı harcamaları İkinci yüklü hasar kalemi ise kamu altyapısı ve hizmet binalarındaki yıkımdan kaynaklanmaktaydı ve bunun toplam maliyet içindeki hissesi 242 5 milyar lira yaklaşık 13 milyar dolar olarak varsayım edildi ve alışılmış ki bu hesaba kaybolan fırsat maliyetleri de eklendiğinde fatura elbette süratle kabaracaktı Örneğin sarsıntıda konutları hasar görmüş yaklaşık 1 milyon kişinin en azından bir yıl boyunca barınma ve yaşama gereksinimi için kabaca 5 milyar dolar gerekecekti
Ne var ki yıkımın boyutlarını göz önüne seren bu sayıların uzun vadede değişme ihtimali de yüksek Mesela 1999 zelzelesi sonrası turizm gelirleri yüzde 40 azalmıştı Turizm gelirlerinin GSYH nin yaklaşık yüzde 5 ine karşılık geldiğini düşünürsek şimdide benzeri bir düşüşün yaşanmasının iddia edilen bu maliyetler dışında bütçeye ek bir maliyet yükleyeceği çarçabuk kestirim edilebilir
Sadece sayılara alışıyorum…
Bu sayıların zihninizde tam manasıyla bir karşılığı olmadığından eminim Kaldı ki iktisat eğitimi almış biri olarak ben bile bu sayıları manalandırmakta birçok vakit zahmet çekiyorum hele ortada mevt varsa Neumann ın matematiğe ait bu yazının epigrafı olan kelamı üzere ben de sayıları anlamıyor yalnızca onlara alışıyorum
Matematikçiler tarafından büyük sayıları insan beyninin hayal edemediği çokça dillendirilir Bir istikametiyle sayı büyüdükçe söz ettiği paha bir sayıdan çok bir söz hüviyetine bürünür Sayı artıkça sayının ihtiva ettiği büyüklüğü algılamamız bir noktadan sonra zorlaşır bir düşünün onlar yüzler binler milyonlar milyarlar trilyonlar katrilyonlar Depremlerin aletsel büyüklüklerini ve sarsıntı oranını belirleyen ve sınıflara ayıran Richter ölçeğinde de emsal durum geçerli
İnsan yaşlandıkça gençliğinin tersine yaşını söylerken sayıların anlamsızlaştığını görmesi üzere zelzele de bir tarafıyla bir insanın bile mevti karşısında o devasa sayıların nasıl anlamsızlaşabileceğini bize gösterdi Zelzelede ömrünü kaybetmese de konutunu barkını birikimlerini bir gecede kaybeden vatandaşlarımızın içinde bulundukları yıkımı tahayyül edebilmek güç sayıya dökmek ise imkânsız
O nedenle tüm bu ekonomik bilgiler bir yana bilhassa şunu belirtmek sanırım kâfi olacaktır bu zelzele 1999 depremindekine emsal biçimde maalesef ekonomik olarak çok şanssız bir vakitte meydana geldi Taban fiyatın 8 bin 506 TL olduğu iktisatta Türk İş geçen sene yaşanan yüksek enflasyonun sonucu olarak 30 Ocak 2023 prestijiyle yoksulluk hududunu 29 bin 875 TL açlık sonunu ise 8 bin 865 TL olarak hesapladı
Tüketici Hakları Derneği Ekim 2022 prestijiyle tüketicilerin yüzde 56 sının açlık hududu altında yaşadığını açıklamıştı Kaldı ki zelzele felaketine maruz kalan ve 14 milyonluk bir nüfusu barındıran bölge ekonomik olarak geri kalmış bir coğrafya Bölgesel GSYH dağılımına ilişkin son TÜİK bilgilerine baktığımızda 2021 prestijiyle bu bölgedeki kentlerin GSYH den aldıkları hissenin yüklü olarak yüzde 1 in altında kaldığı görülüyor İşte sarsıntıyla bu bölgede yaşayan beşerler bu ağır ekonomik kaideler altında
yüzleşmek zorunda kaldılar Elbet ki bu büyüklükteki bir sarsıntı dünyanın neresinde olursa olsun büyük çapta hasar yaratması kaçınılmazdı Lakin benim de herkes üzere aklıma takılıp kalan birtakım sorular var
- Hasarın bu çapta olmasında İmar Affı kanununa bırakın reaksiyon göstermeyi talep eden hatta
- faydalanan halkın sorumluluğu nedir
- Doğru bir siyasetin ve iktisadın temeli olan kurumsallaşma hesap verebilirlik ve şeffaflık unsurları ihmal edilmeseydi hasar hafifletilebilir miydi
- Deprem sonrası kurumlar yeteri kadar faal organize olabilseydi can ve mal kaybı minimum seviyede tutulabilir miydi
- Deprem sonrasında ülke çapında gözlemlediğimiz inanılmaz dayanışma örneği sosyo ekonomik alanlara da sirayet etseydi ortadan geçen onca yıldan sonra tıpkı acılarla bir sefer daha yüzleşmek birebir sahneleri tekrar görmek ekranları çaresiz gözlerle izlemek zorunda kalır mıydık
Cevabını bilmediğim sorular bunlar lakin değerli zira bedeli insan hayatı ve insan hayatı her türlü sayının karşısında pi sayısı üzeredir benzersiz